ترازنامه یکی از مهم‌ترین صورت‌های مالی در حسابداری است که تصویری روشن از وضعیت مالی یک واحد اقتصادی ارائه می‌دهد و به‌عنوان ابزاری کلیدی برای تصمیم‌گیری مدیران، سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان شناخته می‌شود. در متن پیش‌رو، ابتدا به تعریف و اهمیت تهیه ترازنامه و زمان تنظیم آن پرداخته شده و سپس بخش‌های اصلی آن شامل عنوان، دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام به تفصیل معرفی و توضیح داده شده است تا خواننده درک جامعی از ساختار و کاربرد این گزارش مالی به دست آورد.

ترازنامه یا صورت وضعیت مالی چیست؟

ترازنامه (Balance sheet) که در زبان حسابداری با نام‌های بیلان یا صورت وضعیت مالی نیز شناخته می‌شود، یکی از صورت‌های مالی اصلی یک واحد اقتصادی است که در یک تاریخ معین، وضعیت دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه را نشان می‌دهد. این گزارش به‌نوعی «عکس لحظه‌ای» از وضعیت مالی شرکت است و بیان می‌کند که واحد تجاری چه منابعی (دارایی‌ها) در اختیار دارد، چه میزان تعهدات و بدهی‌هایی بر عهده آن است و چه مقدار از سرمایه متعلق به صاحبان سهام یا مالکان می‌باشد. ترازنامه بر اساس معادله بنیادین حسابداری (دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق صاحبان سرمایه) تهیه می‌شود و ابزاری مهم برای تصمیم‌گیری مدیران، سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر ذی‌نفعان به شمار می‌رود.

چرا باید ترازنامه تهیه کنیم؟

ترازنامه به این دلیل تهیه می‌شود که تصویر روشنی از وضعیت مالی یک واحد تجاری در یک تاریخ مشخص ارائه دهد و امکان تحلیل و تصمیم‌گیری آگاهانه را برای مدیران، سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر ذی‌نفعان فراهم سازد. این صورت مالی نشان می‌دهد شرکت چه میزان دارایی در اختیار دارد، چه مقدار بدهی بر عهده اوست و سهم واقعی صاحبان سهام چقدر است؛ بنابراین با بررسی آن می‌توان سلامت مالی شرکت، توان بازپرداخت تعهدات، میزان نقدینگی، ساختار سرمایه و حتی ارزش تقریبی واحد تجاری را ارزیابی کرد. به طور کلی، تهیه ترازنامه ابزاری ضروری برای برنامه‌ریزی مالی، کنترل فعالیت‌ها و جلب اعتماد سرمایه‌گذاران و بانک‌ها به شمار می‌رود.

ترازنامه در چه زمانی تهیه می شود؟

ترازنامه معمولاً در پایان هر دوره مالی (ماهانه، فصلی یا سالانه) تهیه می‌شود تا وضعیت مالی یک واحد اقتصادی در یک تاریخ مشخص نشان داده شود. متداول‌ترین زمان تهیه آن پایان سال مالی شرکت است، زیرا در این مقطع تمام حساب‌ها بسته می‌شوند و گزارش‌های مالی برای تصمیم‌گیری مدیران، سهامداران و مراجع قانونی ارائه می‌گردد. البته بسیاری از شرکت‌ها برای کنترل بهتر و گزارش‌دهی به سرمایه‌گذاران یا نهادهای نظارتی، ترازنامه‌های میان‌دوره‌ای (مثلاً سه‌ماهه یا شش‌ماهه) نیز منتشر می‌کنند.

بخش‌های اصلی ترازنامه

عنوان

عنوان در ترازنامه بخش بالایی گزارش است که اطلاعات کلی و شناسنامه‌ای صورت مالی را ارائه می‌دهد و معمولاً شامل سه بخش اصلی می‌باشد:

1. نام واحد تجاری یا شرکت تهیه‌کننده
2. نام صورت مالی (ترازنامه یا صورت وضعیت مالی)
3. تاریخ گزارش که نشان‌دهنده مقطع زمانی خاص ترازنامه است

درج عنوان اهمیت زیادی دارد زیرا به خواننده کمک می‌کند بداند این ترازنامه متعلق به کدام شرکت است، چه نوع گزارشی ارائه می‌شود و وضعیت مالی در چه تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است.

دارایی‌ها

دارایی‌ها در ترازنامه به کلیه منابع اقتصادی واحد تجاری گفته می‌شود که در اثر معاملات یا رویدادهای گذشته به دست آمده و انتظار می‌رود در آینده منافع اقتصادی برای شرکت ایجاد کنند. این دارایی‌ها شامل دو دسته اصلی هستند:

1. دارایی‌های جاری که نقدشوندگی بالایی دارند و معمولاً طی یک سال یا یک چرخه عملیاتی به وجه نقد تبدیل می‌شوند (مانند موجودی نقد، حساب‌های دریافتنی و موجودی کالا). 
2. دارایی‌های غیرجاری که بلندمدت‌تر بوده و برای استفاده در عملیات شرکت نگهداری می‌شوند (مانند زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و دارایی‌های نامشهود).

دارایی‌ها بیانگر توانایی شرکت در ایجاد درآمد و ایفای تعهدات مالی بوده و یکی از بخش‌های کلیدی ترازنامه محسوب می‌شوند.

بدهی‌ها

بدهی‌ها در ترازنامه به تعهدات مالی واحد تجاری نسبت به اشخاص یا سازمان‌های دیگر گفته می‌شود که باید در آینده پرداخت یا تسویه شوند. این تعهدات می‌توانند ناشی از دریافت وام بانکی، خرید نسیه کالا یا خدمات، صدور اوراق بدهی یا سایر معاملات مالی باشند. بدهی‌ها معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. بدهی‌های جاری که باید در کمتر از یک سال یا چرخه عملیاتی شرکت پرداخت شوند (مانند حساب‌های پرداختنی و تسهیلات کوتاه‌مدت)
2. بدهی‌های غیرجاری که سررسید آنها بیش از یک سال است (مانند وام‌های بلندمدت یا تعهدات بازنشستگی).

نمایش بدهی‌ها در ترازنامه به ذی‌نفعان کمک می‌کند تا میزان تعهدات و توان بازپرداخت شرکت را ارزیابی کنند.

حقوق صاحبان سهم

حقوق صاحبان سهام در ترازنامه بخشی از منابع مالی شرکت است که پس از کسر بدهی‌ها از دارایی‌ها باقی می‌ماند و در واقع بیانگر سهم واقعی مالکان یا سهامداران از دارایی‌های خالص واحد تجاری است. این بخش شامل سرمایه اولیه صاحبان سهام، اندوخته‌ها، سود یا زیان انباشته و در برخی موارد مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها می‌باشد. به بیان ساده، حقوق صاحبان سهام نشان می‌دهد اگر شرکت تمام دارایی‌های خود را نقد کرده و بدهی‌هایش را بپردازد، چه میزان ارزش برای سهامداران باقی خواهد ماند و به همین دلیل یکی از شاخص‌های کلیدی سنجش سلامت مالی و ارزش ذاتی شرکت محسوب می‌شود.

نتیجه گیری

در مجموع، ترازنامه به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین صورت‌های مالی، ابزاری شفاف و کاربردی برای نمایش وضعیت مالی یک واحد تجاری در یک زمان مشخص است و با ارائه تصویری از دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام، امکان ارزیابی سلامت مالی، توانایی بازپرداخت تعهدات و میزان ارزش‌آفرینی شرکت را فراهم می‌آورد. آگاهی از اجزای اصلی ترازنامه و تحلیل آن، نه تنها به مدیران در برنامه‌ریزی و کنترل بهتر فعالیت‌ها کمک می‌کند، بلکه برای سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر ذی‌نفعان نیز مبنایی مطمئن جهت تصمیم‌گیری اقتصادی به شمار می‌رود.