مالیات بر درآمد حقوق یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین انواع مالیات مستقیم است که نقش حیاتی در تأمین بودجه عمومی، اجرای سیاست‌های مالی دولت و توزیع عادلانه درآمد در کشورها دارد. این مالیات نه تنها شامل حقوق پایه کارکنان می‌شود، بلکه مزایا، پاداش‌ها و سایر درآمدهای شغلی نیز مشمول آن هستند. در ایران، مطابق با قوانین مالیات‌های مستقیم، کارفرمایان موظف به کسر مالیات از حقوق کارکنان و واریز آن به سازمان امور مالیاتی هستند و بخشی از درآمدها نیز مشمول معافیت‌های قانونی می‌شوند. متن پیش‌رو به تشریح مالیات بر درآمد حقوق، نحوه اعمال آن در ایران و همچنین انواع معافیت‌های مالیاتی پرداخته است و به خوانندگان کمک می‌کند تا با چارچوب قانونی و اجرایی این مالیات آشنا شوند.

مالیات بر درآمد حقوق چیست؟

مالیات بر درآمد حقوق، مالیاتی مستقیم است که دولت‌ها از حقوق و دستمزد کارکنان و شاغلان دریافت می‌کنند و به عنوان یکی از منابع اصلی تأمین بودجه عمومی کشورها شناخته می‌شود. این مالیات معمولاً به صورت درصدی از درآمد ماهانه یا سالانه افراد محاسبه می‌شود و بسته به میزان درآمد، نرخ آن می‌تواند تصاعدی یا ثابت باشد. کارفرماها معمولاً موظف هستند مالیات بر حقوق را به صورت مستقیم از حقوق کارکنان کسر و به سازمان مالیاتی پرداخت کنند، بنابراین کارکنان نیازی به پرداخت جداگانه ندارند. علاوه بر حقوق پایه، مزایا، پاداش‌ها و سایر درآمدهای شغلی نیز می‌توانند مشمول این مالیات شوند. مالیات بر درآمد حقوق نقش مهمی در توزیع عادلانه درآمد، تأمین بودجه عمومی و اجرای سیاست‌های مالی دولت دارد و از آن به عنوان یکی از پرکاربردترین انواع مالیات در اقتصاد یاد می‌شود.

مالیات بر درآمد حقوق در ایران

در ایران مطابق با ماده 86 قانون مالیات مستقیم، مالیات بر درآمد حقوق یکی از مهم‌ترین انواع مالیات مستقیم است که بر حقوق، دستمزد و سایر مزایای کارکنان شاغل در بخش‌های دولتی و خصوصی اعمال می‌شود. بر اساس قوانین مالیاتی ایران، کارفرما موظف است مالیات را به صورت ماهیانه از حقوق کارکنان کسر و به سازمان امور مالیاتی کشور پرداخت کند، بنابراین کارکنان نیازی به پرداخت جداگانه ندارند. نرخ مالیات بر درآمد حقوق در ایران تصاعدی است و بر اساس سقف‌های درآمدی مختلف تعیین می‌شود؛ یعنی هرچه حقوق بالاتر باشد، درصد مالیات افزایش می‌یابد. همچنین علاوه بر حقوق پایه، مزایا، پاداش‌ها، حق مسکن و سایر درآمدهای شغلی نیز مشمول مالیات بر درآمد حقوق هستند. این مالیات نقش مهمی در تأمین بودجه دولت، اجرای برنامه‌های اجتماعی و توزیع عادلانه درآمد دارد و رعایت آن برای تمامی کارفرمایان و کارکنان الزامی است.

معافیت مالیات حقوق

قانون مالیات‌های مستقیم

ماده 91: درآمدهای حقوق به شرح زیر از پرداخت مالیات معاف است.

1. رؤسا و اعضای مأموریت‌های سیاسی خارجی در ایران و رؤسا و اعضای هیأت‌های نمایندگی فوق‌العاده دول خارجی نسبت به درآمد حقوق و‌دریافتی از دولت متبوع خود به شرط معامله متقابل و همچنین رؤسا و اعضای هیأت‌های نمایندگی سازمان ملل متحد و مؤسسات تخصصی آن در‌ایران نسبت به درآمد حقوق و دریافتی از سازمان و مؤسسات مزبور در صورتی که تابع دولت جمهوری اسلام ایران نباشند.
2. رؤسا و اعضای مأموریت‌های کنسولی خارجی در ایران و همچنین کارمندان مؤسسات فرهنگی دول خارجی نسبت درآمد حقوق دریافتی از‌دول متبوع خود به شرط معامله متقابل.
3. کارشناس خارجی که با موافقت دولت جمهوری اسلامی ایران از محل کمک‌های بلاعوض فنی و اقتصادی و علمی و فرهنگی دول خارجی و‌یا مؤسسات بین‌المللی به ایران اعزام می‌شود نسبت به حقوق دریافتی آنان از دول متبوع یا مؤسسات بین‌المللی مذکور.
4. کارمندان محلی سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها و نمایندگی‌های دولت جمهوری اسلامی ایران در خارج نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت‌جمهوری اسلامی ایران در صورتی که دارای تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند به شرط معامله متقابل.
5. حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و پایان خدمت و خسارت اخراج و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث.
6. هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل و فوق‌العاده‌های بدی آب و هوا، محرومیت از تسهیلات زندگی، محل خدمت، اشتغال خارج‌از مرکز، مرزی، شرایط محیط کار، نوبت کاری، کشیک، جذب و همچنین مزایای ارزی و اشتغال مأمورین در خارج از کشور. ‌معافیت‌های مذکور در این بند به استثنای هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل در مواردی که به کارکنان بخش خصوصی مربوط می‌گردد تا‌سی درصد مقرری یا مزد یا
   حقوق اصلی از فوق‌العاده‌های مذکور قابل اعمال خواهد بود.
7. تا میزان ده هزار ریال در ماه برای هر یک از فوق‌العاده‌های کسر صندوق و تضمین صاحب‌جمعان.
8. مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران و خانه‌های ارزان قیمت سازمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه که مورد‌استفاده کارگران قرار می‌گیرد و همچنین سایر مزایای غیر نقدی پرداختی به آنها و یا وجوهی که تخت عنوان ایاب و ذهاب یا تغذیه دریافت می‌دارند.
9. وجوه حاصل از بیمه بابت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن.
10. عیدی سالانه یا پاداش آخرین سال جمعاً تا میزان یکصد هزار ریال.
11. خانه‌های سازمانی که با اجازه قانونی یا به موجب آیین‌نامه‌های خاص در اختیار مأموران کشوری گذارده می‌شود و همچنین مزایای غیر نقدی یا وجوه نقدی که بابت مزایای غیر نقدی به افراد مذکور به موجب قانون و آیین‌نامه‌های مربوط داده می‌شود.
12. وجوهی که کارفرما بابت هزینه معالجه کارکنان خود یا افراد تحت تکفل آنها مستقیماً یا به وسیله حقوق‌بگیر به پزشک یا بیمارستان به استناد اسناد و مدارک مثبته پرداخت کند.
13. وجوهی که از طرف وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت، شرکت‌های دولتی و نیز سازمان‌هایی که شمول قانون نسبت به آنها مستلزم ذکر نام است یا از محل اعتبارات دولتی تحت عناوین فوق‌العاده پرواز و اضافه کار پروازی به خلبانان و گروه عملیاتی خدماتی پرواز و یا اضافه‌کار، حق محرومیت از مطب، حق‌الزحمه کار اضافی، حق کشیک و آنکال به پزشکان، دندانپزشکان، پیراپزشکان، دامپزشکان و دکترهای داروساز و یا حق‌التدریس به استادان، معلمان و مدرسین اعم از تمام وقت و یا نیمه وقت پرداخت می‌گردد، مشمول مالیات مقطوعی به نرخ ده درصد می‌باشد و به این درآمدها مالیات دیگری تعلق نخواهد گرفت.
14. درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم نظامی و انتظامی.

ماده ۹۲: تا پنجاه درصد مالیات حقوق‌بگیران شاغل در روستاها و همچنین در نقاط محروم و دورافتاده کشور طبق لیست وزارت برنامه و بودجه بخشوده می‌شود.
تبصره: بدهی مالیات بر درآمد حقوق کادر نظامی و انتظامی تا تاریخ اجرای این قانون بخشوده می‌شود.

نتیجه‌گیری

مالیات بر درآمد حقوق به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع تأمین بودجه دولت و ابزاری مهم برای توزیع عادلانه درآمد، نقش کلیدی در اقتصاد و سیاست‌های مالی کشور ایفا می‌کند. اجرای صحیح این مالیات، با کسر مستقیم از حقوق کارکنان توسط کارفرمایان و رعایت معافیت‌های قانونی، باعث شفافیت مالی، کاهش فرار مالیاتی و تأمین منابع لازم برای ارائه خدمات عمومی و برنامه‌های اجتماعی می‌شود. همچنین، معافیت‌های مالیاتی مشخص شده برای گروه‌های خاص، حقوق بازنشستگی و مزایای غیر نقدی، تضمین‌کننده عدالت مالیاتی و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر است. در نتیجه، شناخت دقیق چارچوب قانونی و رعایت مقررات مالیات بر درآمد حقوق برای کارفرمایان و کارکنان اهمیت بسزایی دارد و می‌تواند به ایجاد سیستمی منظم، شفاف و کارآمد در جمع‌آوری درآمدهای مالیاتی منجر شود.